Στις 24 Νοεμβρίου 2012 έγινε στην Ερμούπολη Εκπαιδευτική Ημερίδα με θέμα “Ανθρωπογενές Περιβάλλον, Ανθρώπων έργα, Τοπική Ιστορία & Πολιτισμός”, την οποία διοργάνωσε η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κυκλάδων – Τμήμα Σχολικών Δραστηριοτήτων. Στην Ημερίδα αυτή, εκ μέρους του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης , έλαβαν μέρος ο Αχιλλέας Δημητρόπουλος και ο Νικόλαος Δαέλης με την εισήγησή τους “Εξοικείωση Εκπαιδευτικών με τους Μουσειακούς Χώρους στη Σύρο. Μια πρωτογενής προσέγγιση για μια Περιβαλλοντική Πατριδογνωσία”.
«Εξοικείωση Εκπαιδευτικών με τους Μουσειακούς Χώρους στη Σύρο. Μια πρωτογενής προσέγγιση για μια Περιβαλλοντική Πατριδογνωσία»
Εισήγηση: Αχιλλέας Δημητρόπουλος
Ηλεκτρονική υποστήριξη: Δαέλης Νικόλαος
Όταν γεννιέται ένα Μουσείο, αλλά και κάθε φορά που αναδιοργανώνεται, αποφασίζεται μια στρατηγική και μπαίνουν κάποιοι στόχοι.
Από τους στόχους αυτούς, άλλοι μπορεί να αφορούν τον εμπλουτισμό των συλλογών, άλλοι την επισκεψιμότητα και άλλοι την παρουσίαση των εκθεμάτων στο κοινό. Τη ζωτικότερη σημασία, ωστόσο, έχει ο εκπαιδευτικός ρόλος του Μουσείου και το ζητούμενο είναι ένα, η καλύτερη δυνατή εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα.
Αυτή η αποτελεσματικότητα ήταν πάντοτε αντικείμενο έντονου προβληματισμού. Συνήθισα να αντιμετωπίζω αυτόν τον προβληματισμό σχεδόν καθημερινά τα τελευταία τριάντα χρόνια έχοντας συμμετάσχει σαν ένα από τα πρώτα στελέχη στη δημιουργία και στην εξέλιξη ενός από τα μεγαλύτερα μουσεία. Έχω μάθει καλά ότι κάθε φορά που αναρωτιόμαστε πως θα κάνουμε καλύτερη τη λειτουργία ενός Μουσείου, η απάντηση είναι πάντοτε η ίδια: “αν συνεργαστούμε στενότερα με τους εκπαιδευτικούς„.
Αυτό το σκοπό έχει η σημερινή συνάντησή μας, τη στενότερη συνεργασία μας. Στο ίδιο πνεύμα, ως Κέντρο Τεχνικού Πολιτισμού – Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης είχαμε οργανώσει πέρυσι την ημερίδα “Το σχολείο στο Μουσείο: από τη Θεωρία στην Πράξη„ το Σάββατο 15 Οκτωβρίου 2011.
Σε εκείνο το ολοήμερο εκπαιδευτικό σεμινάριο είχαν πάρει μέρος περίπου 30 εκπαιδευτικοί από όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης της Σύρου.
Ως απόρροια του εκπαιδευτικού σεμιναρίου το Βιομηχανικό Μουσείο παρουσίασε ιδιαίτερη κίνηση και επισκεψιμότητα, τόσο από σχολεία της Σύρου όσο και από σχολεία των Κυκλάδων γενικότερα.
Πρέπει λοιπόν να επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο τέτοιες συναντήσεις, ώστε να διατηρείται σε εγρήγορση το πνεύμα συνεργασίας.
Οι μουσειακοί χώροι της Σύρου δέχονται κάθε χρόνο πολλές επισκέψεις από τα τοπικά σχολεία, αλλά και από τα σχολεία των γύρω νησιών, χωρίς να λείπουν επισκέψεις από την Αθήνα και από την υπόλοιπη Ελλάδα. Το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά τη χειμερινή περίοδο, ενώ οι επισκέψεις εκτός Κυκλάδων πυκνώνουν κατά την ανοιξιάτικη περίοδο των εκπαιδευτικών εκδρομών.
Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην αιχμή του δόρατος των μουσειακών χώρων της Σύρου, στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης και στο Σκαγιοποιείο Αναιρούση, ενώ ακολουθούν το Μουσείο Μάρκου Βαμβακάρη, η Έκθεση Παραδοσιακών Επαγγελμάτων και το Ιστορικό Αρχείο του πρώην Δήμου Άνω Σύρου καθώς και το Ενυδρείο στο Κίνι.
Μια Τυπική επίσκεψη μαθητών στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης και στο κοντινό Σκαγιοποιείο Αναιρούση έχει διάρκεια μιας ώρας τουλάχιστον και περιλαμβάνει ξενάγηση και συστηματική παρουσίαση των εκθεσιακών χώρων και των θεματικών ενοτήτων.
Κατά τη διάρκεια των ξεναγήσεων προσπαθούμε να κάνουμε ζωντανό διάλογο με τους μαθητές παρακολουθώντας στενά τα ενδιαφέροντα που επιδεικνύουν, δίνουμε απαντήσεις σε τυχόν ερωτήματα και λύνουμε τις όποιες απορίες με εύληπτο τρόπο. Η δυνατότητα επίλυσης αποριών έχει πολύ μεγάλη σημασία, γιατί έτσι επιτελείται μια ουσιαστική εκπαιδευτική διαδικασία.
Μ’ αυτό τον τρόπο πείθεται ο επισκέπτης για τις προθέσεις μας, όταν συνειδητοποιεί ότι του δίνουμε την προσοχή που αξίζει να έχει.
Στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού σχήματος που εγώ θα ονόμαζα περιβαλλοντική πατριδογνωσία και το οποίο υποστηρίζουμε τόσο στο Βιομηχανικό Μουσείο όσο και στους άλλους μουσειακούς χώρους που διαχειριζόμαστε στα πλαίσια του ΟΠΑΣ (Οργανισμού Πολιτισμού και Αθλητισμού Σύρου), καταβάλλουμε προσπάθεια να προάγουμε πολιτισμική αυτογνωσία στους μαθητές που επισκέπτονται τα μουσεία της Σύρου.
Δεν σας κρύβω ότι δίνεται έμφαση στους Συριανούς μαθητές, ενώ στους μαθητές των σχολείων από τις υπόλοιπες Κυκλάδες φροντίζουμε να προσαρμόζουμε την πληροφορία ανάλογα με τα δεδομένα του κάθε νησιού.
Για παράδειγμα, αν μας επισκεφθούν σχολεία της Μήλου, συνδέουμε τα λεγόμενα με πληροφορίες για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του νησιού τους, την εξορυκτική δραστηριότητα κ.λπ.
Ας γυρίσουμε στη Σύρο: πάγια στρατηγική και βούλησή μας είναι να γνωρίσουμε στους μαθητές το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον της πατρίδας τους, του γενέθλιου τόπου τους.
Στον τομέα του ανθρωπογενούς, του δομημένου περιβάλλοντος περιλαμβάνουμε το Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης και το Σκαγιοποιείο Αναιρούση ενώ στον τομέα του φυσικού περιβάλλοντος έχουμε την ευκαιρία να αξιοποιούμε το Ενυδρείο. Και στις δύο περιβαλλοντικές κατηγορίες γίνεται πλήρης αξιοποίηση των υπαρχόντων πάνω στο νησί μουσειακών χώρων, ώστε οι μαθητές της Σύρου να αποκτούν καλή γνώση του τόπου τους μέσα από τα υπάρχοντα σχήματα.
Στην διάρκεια των ξεναγήσεων τονίζονται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στοιχεία και δίνονται ερεθίσματα για ευαισθητοποίηση πάνω σε ζητήματα που απασχολούν τη κοινή γνώμη σε σχέση με τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Σύρου.
Σαν περιπέτεια, κάθε διαδικασία επίσκεψης αρχίζει με το τηλεφώνημα του υπεύθυνου εκπαιδευτικού. Εκτός από τα βασικά, απαραίτητα στοιχεία – σχολείο, τάξη και αριθμός μαθητών, ημερομηνία επίσκεψης και τρόποι επικοινωνίας – από σας θα θέλαμε να μας αναφέρετε τυχόν ειδικά ενδιαφέροντα, ενδεχομένως την εκπόνηση κάποιας σχολικής εργασίας, σχετικής με το αντικείμενο του μουσειακού χώρου που επισκέπτεστε, κάποια συγκεκριμένη εκπαιδευτική προσέγγιση της επιλογής σας και οποιοδήποτε άλλο δεδομένο που θα έκανε, κατά τη γνώμη σας, πιο ενδιαφέρουσα την επίσκεψη.
Μιλώντας για διαφορετικές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις, αυτές μπορεί να είναι κλασικές ή καινοτόμες ξεναγήσεις αν περιέχουν συμμετοχή του συνοδού εκπαιδευτικού.
Υιοθετώντας και ακολουθώντας το ανάλογο ύφος, μπορούμε να επιλέξουμε μαζί με τον εκπαιδευτικό κάποιο σχήμα που διαφοροποιείται και να προχωρήσουμε με ένα παραμύθι, ένα παιχνίδι, μια καλλιτεχνική ενασχόληση με ζωγραφική, μουσική, ηχητική ή θεατρική δραστηριότητα των μαθητών. Τα παιδιά μπορεί να δουλέψουν σε ομάδες χωρισμένες ανά εκθεσιακή ενότητα και ανά αίθουσα του μουσειακού χώρου, να συγκλίνουν τις παρατηρήσεις τους προς ένα συμπέρασμα ή να εντοπίσουν παρόμοιες καταστάσεις.
Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το παραμύθι “Μια πόλη γεννιέται„ στην πρώτη αίθουσα του Βιομηχανικού Μουσείου με τα σχέδια της Ερμούπολης, και να γίνεται με συναρπαστικό τρόπο η επεξήγηση σχετικά με το πώς και γιατί συντελέστηκε εδώ το θαύμα της δημιουργίας μιας πρωτοποριακής πόλης, με τη συμβολή ποιων παραγόντων αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε αυτή η νέα πόλη, με ποια δεδομένα πέρασε περιόδους ακμής και παρακμής. Τα συμπεράσματα μπορεί να έχουν διαχρονικό ή και επίκαιρο χαρακτήρα.
Είναι σημαντικό να γίνεται κατανοητή η μετάβαση από το ένα στάδιο στο επόμενο, πως, για παράδειγμα, το λιμάνι προσφέρεται αρχικά για την ανάπτυξη διαμετακομιστικού εμπορίου πρώτων υλών, αλλά πολύ σύντομα και σαν λογική συνέχεια αρχίζει να γίνεται εκεί και επεξεργασία των πρώτων υλών που προηγουμένως διακινούνταν απλά, ενώ η επεξεργασία αυτή με τη σειρά της θα μετεξελιχθεί και θα δώσει την θέση της στη πραγματική βιομηχανία.
Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να σχηματίσουμε ενότητες και διαδρομές με στάσεις σε συγκεκριμένα σημεία, συνδυάζοντας το ανθρωπογενές με το πρωτογενές φυσικό περιβάλλον, τα έργα του ανθρώπου με την αρχική ταυτότητα του νησιού.
Στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία μπορούμε να οργανώσουμε ένα δίκτυο από διαδρομές και στάσεις στον βιομηχανικό ερειπιώνα της παράκτιας ζώνης στην Ερμούπολη, με κατάληξη στα Λαζαρέττα και, με το φόντο της πόλης απέναντι μας, να μιλήσουμε για την πρωτογενή εικόνα που είχε η περιοχή με βάση τις μαρτυρίες και τις χαλκογραφίες ή τον πίνακα του Β. Βάϊλερ το 1842, την ιστορική της διαδρομή από τότε, το Λοιμοκαθαρτήριο, τις Φυλακές κ.λπ.
Στο ίδιο πνεύμα, είχαμε στο παρελθόν συνδυάσει την επίσκεψη στους μουσειακούς χώρους της Άνω Σύρου με τη διαδρομή προς την Πηγή του Αγίου Αθανασίου, τον παραδοσιακό Ανεμόμυλο και αναφορές στη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, την επάρκεια ή την έλλειψη του νερού, παραδείγματα μεθόδων που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι σε παλαιότερες εποχές για να εκμεταλλευτούν τα επιφανειακά και τα υπόγεια νερά.
Υπάρχουν κίνητρα και δείκτες για την συγκεκριμένη εκπαιδευτική διαδικασία;
Καθοριστικό κίνητρο είναι, πάνω απ’ όλα, το ενδιαφέρον του επισκέπτη, μικρού ή μεγάλου, και με βάση αυτό το ενδιαφέρον προχωράμε σε κάθε περίπτωση.
Ανάλογα προς το ενδιαφέρον που θα διαπιστώσουμε αντικρύζοντας τα νέα πρόσωπα κάθε φορά, θα προσαρμόσουμε τη στάση μας, το ρυθμό και τη ροή, αλλά και την έκταση της πληροφορίας που θα προσπαθήσουμε να διοχετεύσουμε.
Αμέσως επόμενα κριτήρια είναι η ηλικία, η εκπαιδευτική βαθμίδα και η κατάρτιση, οι οποίες υποδηλώνουν και συνεπάγονται ειδικά ενδιαφέροντα και τεχνικές, όπως αυτά που απαιτούν οι επισκέπτες από επαγγελματικές σχολές, τεχνικά λύκεια, ωδεία, σχολεία ειδικής αγωγής και ξενόγλωσσα σχολεία.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να γίνεται προετοιμασία ύστερα από κάποια συνεννόηση μεταξύ των εκπαιδευτικών και των ανθρώπων του Μουσείου και σε ορισμένες περιπτώσεις να αποστέλλεται υλικό για επεξεργασία στην τάξη, προεργασία στο σχολείο και βιβλιογραφική έρευνα. Έχουμε τον καλύτερο δυνατό έλεγχο της πληροφόρησης που παρέχουμε με βάση τη σύγχρονη, τρέχουσα βιβλιογραφία, την οποία αναζητούμε και αποκτούμε με κάθε τρόπο, είτε αξιοποιώντας το διαδίκτυο ή, ακόμα αποτελεσματικότερα, χρησιμοποιώντας τις προσβάσεις που έχουμε σε ιδρύματα και βιβλιοθήκες ευρωπαϊκών κυρίως χωρών. Η αναζήτηση βιβλιογραφικής κάλυψης είναι προσωπική εμμονή που έχει διατηρηθεί από την οργάνωση ανάλογων τραπεζών δεδομένων.
Μιλώντας για ποιότητα της παρεχόμενης πληροφορίας, θα ήθελα να δικαιολογήσω την επιμονή μου μέσα από κάποιες διαπιστώσεις. Συνήθως, ο υπερτονισμός των εντυπωσιακών παραμέτρων ενός περιβαλλοντικού προβλήματος, για παράδειγμα, σύντομα επιφέρει κορεσμό στο κοινό, και εν τέλει οδηγεί στην αδιαφορία και στον αρνητισμό, ένα φαινόμενο πολύ συνηθισμένο και εύκολα διαπιστώσιμο σε μια μικρή κοινωνία.
Από την υπερβολή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, και από τον διδακτισμό που επικρατεί έχουμε καταλήξει να ακούμε κάθε τόσο και από κάθε κατεύθυνση αφορισμούς του τύπου “δεν γίνεται τίποτα, όλα είναι μάταια, όλα καταστρέφονται έτσι κι’ αλλιώς„.
Αυτό είναι ένα πολύ αρνητικό μήνυμα για να το αφήσουμε να περάσει στους μαθητές.
Εμείς σαν άνθρωποι του Μουσείου και εσείς σαν εκπαιδευτικοί μπορούμε να καταπολεμήσουμε το φαινόμενο με κοινή, καρτεσιανή λογική και παροχή γνώσεων.