Στις 23 Φεβρουαρίου 2013 έγινε στην Ερμούπολη Εκπαιδευτική Ημερίδα με θέμα “Ανθρωπογενές Περιβάλλον, Ανθρώπων έργα, Τοπική Ιστορία & Πολιτισμός”, φάση Β’ την οποία διοργάνωσε η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κυκλάδων και το αντίστοιχο τμήμα Σχολικών Δραστηριοτήτων, σε συνεργασία με τον Υπεύθυνο του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης. Στην Ημερίδα αυτή, εκ μέρους του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης , έλαβαν μέρος ο Αχιλλέας Δημητρόπουλος και ο Νικόλαος Δαέλης με την εισήγησή τους:
«Ξένοι Ερευνητές του Φυσικού Περιβάλλοντος στις Κυκλάδες & στη Σύρο
Ιστορική Αναδρομή Φυσικής Ιστορίας»
Εισήγηση: Αχιλλέας Δημητρόπουλος
Ηλεκτρονική υποστήριξη: Δαέλης Νικόλαος
Με τρείς χιλιάδες νησιά και άλλες τόσες χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης παρουσίας, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ιδιαίτερη σημασία που έχει ο χώρος του Αιγαίου για τους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς. Σε όλες τις εποχές και τις περιόδους, τα μνημεία του ελληνικού πολιτισμού προσέλκυσαν ενθουσιώδες επισκέπτες, περιηγητές και ερευνητές, κάποιοι από τους οποίους δεν ενδιαφέρονταν μόνο για τις αρχαιότητες. Το γεωγραφικό και γεωλογικό πλαίσιο καθώς και γενικότερα το φυσικό περιβάλλον που αποτελούσε “πατρίδα” για τα μεγαλειώδη έργα του ανθρώπου ήταν για κάποιους εξίσου συναρπαστικό.
Η πρωτογενής, αρχέγονη ταυτότητα των νησιών του Αιγαίου είναι το φυσικό τους περιβάλλον. Η συγκεκριμένη γεωγραφική θέση, το γεωλογικό παρελθόν, η γεωμορφολογία, η βλάστηση και γενικότερα η χλωρίδα, αλλά οπωσδήποτε και η πανίδα και τα υπόλοιπα φυσικά χαρακτηριστικά είναι τα κυριότερα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα καθενός από τα νησιά καθώς και του συνόλου που αντιλαμβανόμαστε όταν ακούμε την λέξη “Κυκλάδες”. Αυτά τα στοιχεία είναι οι Κυκλάδες, αυτά τα στοιχεία προϋπήρξαν του ανθρώπου, αυτά επέτρεψαν στον άνθρωπο να ζήσει και να δραστηριοποιηθεί από την προϊστορική περίοδο ως τις μέρες μας στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο και αυτά πρέπει να διαφυλάξουμε σαν φυσική κληρονομιά ώστε να συνεχίσουν οι Κυκλάδες να παρουσιάζουν την εικόνα που γνωρίζουμε όλοι. Για την εικόνα αυτή έρχονται ως εδώ άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη. Υπό αυτή την έννοια επιβάλλεται σήμερα να προστατευθούν εξίσου το μονοπάτι και η ρεματιά, το κτίσμα της θεμωνιάς και το μαγγανοπήγαδο αλλά και τα ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας.
Σε μια τέτοια στρατηγική δεν παραβλέπονται τα έργα του ανθρώπου, ούτε η πιεστική αναγκαιότητα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Εκφράζεται ωστόσο η ανάγκη εύρεσης μιας ισορροπίας, που άλλοι θα ονομάσουν “αειφόρο ανάπτυξη” και άλλοι δεν θα της δώσουν καμία ονομασία, όμως το αποτέλεσμα της θα είναι η συνέχεια της ταυτότητας των Κυκλάδων.
Από την εποχή των πρώτων περιηγητών της Ανατολής, όπως ο Buondelmonti το 1494 και ο Tournefort το 1700-1701, φυσιοδίφες και βιολόγοι έχουν επισκεφθεί το ελληνικό αρχιπέλαγος με την προσδοκία να κάνουν ανακαλύψεις, άγνωστες ως τότε στην επιστήμη. Σήμερα γνωρίζουμε καλά ότι εάν ο Δαρβίνος είχε επισκεφθεί τις Κυκλάδες αντί των νησιών Γκαλαπάγκος θα είχε επισημάνει τα ίδια φαινόμενα, θα είχε κάνει τις ίδιες διαπιστώσεις και θα είχε καταλήξει στα ίδια ακριβώς συμπεράσματα σχετικά με την προέλευση των ειδών και την εξελικτική διαδικασία.
Τόσο η Βοτανική, όσο και η Ζωολογία έχουν να καυχηθούν και να επιδείξουν τα δικά τους ηχηρά ονόματα των πρωτοπόρων στην έρευνα των Κυκλάδων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Χαρ. Διαπούλης στο έργο του “Ενδημικά Φυτά των Κυκλάδων Νήσων” το 1961, “ἡ ἔρευνα τῆς χλωρίδος τῶν Κυκλάδων δέν δύναται νά θεωρηθῆ ὡς ἐξαντληθεῖσα, τοσοῦτον μᾶλλον καθ’ ὄσον ἡ ἐπιτόπιος μετάβασις σχεδόν πάντων τῶν ἀναφερθέντων ἐπιστημόνων, λόγῳ των δυσμενῶν συνθηκῶν συγκοινωνίας και ἄλλων παραγόντων, ἐγένετο μόνον εἰς ὡρισμένας ἐποχάς τοῦ ἔτους καί κυρίως κατά τήν ἄνοιξην και τό θέρος”. Όσα αναφέρει ο Διαπούλης το 1961 αντιπροσωπεύουν τη νοοτροπία και τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκαν όλες ή σχεδόν όλες οι επιτόπιες εξορμήσεις και επιστημονικές αποστολές στα νησιά του Αιγαίου. Δυσχερής μετάβαση, δυσκολίες στην μετακίνηση από νησί σε νησί, αλλά παρ’ όλα αυτά εμμονή στην προοπτική μιάς ανακάλυψης. Και ανακαλύψεις έγιναν πολλές, αντισταθμίζοντας τις ταλαιπωρίες.
Ήδη από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο Γάλλος καθηγητής της Βοτανικής και διευθυντής του Βοτανικού Κήπου του Παρισιού Pitton de Tournefort επισκέπτεται τις Κυκλάδες στα πλαίσια του περίφημου “Ταξιδιού στην Ανατολή”. Είναι Αύγουστος του 1700 και το ταξίδι ολοκληρώνεται τον Ιανουάριο του 1701. Στο πασίγνωστο, κλασικό έργο του που πραγματεύεται αυτό ακριβώς το ταξίδι, το δίτομο “Relation d’un Voyage au Levant” (1717), ο Tournefort περιγράφει αρκετά είδη φυτών που συνέλεξε από τις Κυκλάδες και τα απεικονίζει λεπτομερειακά. Ανάμεσα στις απεικονίσεις των φυτών συναντάμε και την απεικόνιση μιας… σαύρας από τη Δήλο, την ακριβέστερη μέχρι τότε απόπειρα να σχεδιαστεί ερπετό από τον ελληνικό χώρο.
Η σαύρα που σχεδίασε ο Tournefort ήταν ο “κροκόδειλος χερσαῖος” των αρχαίων Ελλήνων και μάλιστα των Ιώνων, από τον οποίο πήρε το όνομά του ο καθαυτό κροκόδειλος, ο πασίγνωστος Κροκόδειλος του Νείλου. Οι Ίωνες αγνοούσαν την ύπαρξη του Κροκόδειλου του Νείλου, μέχρι την επίσκεψη τους στην Αίγυπτο.
Όταν είδαν τους Κροκόδειλους του Νείλου, τους οποίους οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν Timsah και από αυτή την ονομασία διατήρησαν οι Άραβες και απέδωσαν οι Έλληνες ως “Χάμψαι”, οι Ίωνες σύγκριναν το τραχύ δέρμα του άγνωστου ερπετού με εκείνο που γνώριζαν και αποκάλεσαν τα ιερά ερπετά των Αιγυπτίων “κροκοδείλους”. Ο Ηρόδοτος αναφέρει για του αφρικανικούς κροκόδειλους ότι “καλέονται χάμψαι, κροκοδείλους δέ Ίωνες ὠνόμασαν, εἰκάζοντες αὐτῶν τά εἲδεα τοῖσι παρά σφίσι γινομένοισι κροκοδείλοισι”.
Πριν από τον Tournefort, το 1494 έρχεται στην Σύρο ο Buondelmonti και στο έργο του Librum Insularum Archipelagi αναφέρει ότι “οι κάτοικοι της Σύρου τρέφονται με χαρούπια και κρέας αγριοκάτσικων που ήταν άφθονα στο νησί”. Παλαιές ελαιογραφίες του 1860 παριστάνουν αυτά τα άγρια κατσίκια, και ο Erhard στο έργο του Fauna der Cykladen προτείνει για αυτό το ζώο την ονομασία Aegocerus pictus.
Αντίθετα από τον Tournefort, ο οποίος υποστηρίζει ότι στη Σύρο “ἡ ξυλεία εἶναι ὀλιγίστη”, ο αββάς Dellarocca και ο ιστοριογράφος Τιμολέων Αμπελάς διαφωνούν και επιμένουν ότι υπήρχε “ἐν οὐχί ὀλίγῃ ἀφθονία, μολονότι οι Τούρκοι και οι Βενετοί κατέστρεψαν τα ἐπί τῆς σειρᾶς τῶν ὀρέων της νήσου τῶν ἀντικρύ κειμένων τῆς Δήλου δάση τῆς Σύρας”.
Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τι εννοούσαν οι περιηγητές και πώς ακριβώς ήταν το τοπίο που αντίκρισαν. Όσο περισσότερο ερευνούμε το φυσικό παρελθόν των Κυκλάδων, τόσο σαφέστερη εικόνα έχουμε για την επικρατούσα βλάστηση και ανακαλύπτουμε όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι η αρχική, η πρωτογενής φυτοκάλυψη, την οποία οι περιηγητές ονόμασαν “δάσος” καθοριζόταν από τρία ή τέσσερα είδη θάμνων που αν αφεθούν μπορούν να αποκτήσουν δενδρώδη ανάπτυξη και διαστάσεις. Τα είδη αυτά υπάρχουν και σήμερα, αλλά σε σαφώς ποιο περιορισμένη κλίμακα και είναι ο Σχίνος Pistacia lentiscus, η Αρεφτιά ἤ Φίδα Juniperus phoenicea και ο Kέντρος Juniperus oxycendrus macrocarpa, καθώς και το Πουρνάρι Quercus coccifera. Οι θάμνοι αυτοί ήταν παλαιότερα, πολύ διαδεδομένοι καλύπτοντας το μεγαλύτερο τμήμα της επιφάνειας της Σύρου και ιδίως τις παραθαλάσσιες περιοχές, σχηματίζοντας πολύ πυκνά, αδιαπέραστα “ρουμάνια” τα οποία χαρακτήρισαν ως “δάση” οι πρωτοπόροι περιηγητές, οι λόγιοι αλλά και οι επίσημοι, κρατικοί δασολόγοι της εποχής. Τα “δάση” αυτά ήταν αναπόσπαστο τμήμα της ζωής των ντόπιων: οι Τηνιακοί, για παράδειγμα, όταν ήθελαν να τονίσουν τη δυνατότητα της Αρεφτιάς να σχηματίζει πυκνά, αδιαπέραστα σημεία, έλεγαν ότι “μέχρι τα διακόσια χρόνια είναι Φίδα, μετά τα διακόσια χρόνια γίνεται Σκύλα”, δηλαδή πυκνώνει, περιπλέκεται, σχηματίζει αδιαπέραστο “τοίχωμα “. Γύρω στα 1885, ο περιηγητής Beut επισκέφθηκε την Ίο και σχολίασε ότι το νησί καλύπτεται από “πυκνό δάσος βελανιδιάς” της οποίας το ξύλο “αποτελεί πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους”. Για να πάρουμε μια ιδέα της μορφής που είχαν αυτά τα “περίπου δάση” έστω και σε πολύ ποιο περιορισμένη κλίμακα, αρκεί να περπατήσουμε στα ποιο απρόσιτα σημεία του βουνού Γερούσι πάνω από την Παρακοπή και στους λόφους από τον Πάγο προς τον Γαλησσά.
Αυτά είναι μερικά από τα τελευταία δείγματα πρωτογενούς θαμνώδους βλάστησης στην Σύρο, αυτά τα δάση στήριξαν τον πληθυσμό σε αντίξοες περιόδους: η υλοτομία και η ξύλευση, παραδοσιακά, γίνονταν με σκοπό την ναυπήγηση πλοίων και τη δόμηση κτισμάτων κάθε τύπου. Από το σκληρό, ανθεκτικό ξύλο της Αρεφτιάς που οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν για να κατασκευάσουν ξιφολαβές, οι νησιώτες ναυπηγούσαν πλεούμενα. Το ίδιο ξύλο μπορούσε να ανθρακοποιηθεί, παράγοντας το ονομαζόμενο “γυφτοκάρβουνο” και να χρησιμοποιηθεί για την λειτουργία καμίνων σιδηρουργείων και χαλυβουργείων, όπως γινόταν στη Σύρο, ενισχύοντας τις θαλάσσιες συγκοινωνίες διαμέσου του ανεφοδιασμού των ατμόπλοιων. Η Αρεφτιά τροφοδοτούσε επίσης τους κατοίκους με ξυλεία δόμησης. Ακόμα διασώζονται κατασκευές από ξύλο Αρεφτιάς σε υπέρθυρα και οροφές σπιτιών
σε όλες τις Κυκλάδες, σε στεάδια της Άνω Σύρου και σε πολλά σπίτια του οικισμού, καθώς και στη Σίκινο, όπου αυτό το ξύλο χρησιμοποιόταν στην κουπαστή και στους δοκούς εσωτερικής σκάλας. Η Αρεφτιά “έσωσε” τους Συριανούς από το κρύο στους δριμείς χειμώνες όπως της γερμανοϊταλικής Κατοχής, κατά τη διάρκεια της οποίας έγινε συστηματική και εκτεταμένη ξύλευση από τις γηραιές Αρεφτιές που είχαν απομείνει τόσο για οικιακή θέρμανση όσο και για παραγωγή “κλαριών του φούρνου”. Ο επαγγελματίας υλοτόμος της Σύρου ονομαζόταν “κλαδάς”, ενώ η ονομαζόμενη “Φρυγανολογία” δηλαδή η συλλογή φρυγάνων – στην Σύρο φρύ(γ)ανο ονομάζεται κατ’ εξοχήν το θυμάρι – έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο ώστε να μείνει χαρακτηριστική η εμπεριστατωμένη θέσπιση κανόνων και η δημοτική πρόνοια για την συγκομιδή φρυγάνων και κλαδιών, όπως μαρτυρούν τα Αρχεία του Δήμου Άνω Σύρου.
Η σταδιακή υποβάθμιση και τελικά η καταστροφή της δασικής βλάστησης είναι ένα φαινόμενο που ακολουθεί και συμβαδίζει ιστορικά με τις μετακινήσεις και τις εγκαταστάσεις του ανθρώπου, άρα δεν μπορεί παρά να σχετίζετε και με την εγκατάσταση των προσφύγων και τη δημιουργία της Ερμούπολης. Σήμερα δεν έχουν απομείνει παρά ελάχιστα δείγματα πρωτογενούς δασικής βλάστησης στις Κυκλάδες και αυτά αποτελούνται είτε από βελανιδιές του γένους Quercus είτε από Αρεφτιές του γένους Juniperus. Για παράδειγμα, στην Κέα κυρίως αλλά και λιγότερο εκτεταμένα στην Άνδρο και στην Τήνο υπάρχει Quercus macrolepis, ενώ στην Μήλο και στην Ίο αντικαθίσταται από το είδος Quercus coccifera, το συνηθισμένο στη Σύρο Πουρνάρι.
Τη δασική βλάστηση πλαισιώνει η πανάρχαιη παρουσία των πετρότοιχων. “Αιμασιές” στην Τήνο, “πεζούλες” στη Σύρο, αναβαθμίδες και αναστηρίγματα αλλού, συγκρατούν το λιγοστό χώμα και περιορίζουν την διάβρωση, ώστε να υπάρχει καλλιεργήσιμο χώμα. Παράλληλα, ωστόσο, δημιουργούν δαιδαλώδη καταφύγια για την πανίδα, τόσο για τα ερπετά όσο και για τα μικροθηλαστικά.
Στους αρχαιολογικούς χώρους, μάλιστα, συμπληρώνουν τις δυνατότητες που έχουν ορισμένα ενδημικά είδη για να επιβιώσουν εκεί: οι σαύρες “κροκοδειλάκια” της Δήλου είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, ένα συμπλήρωμα της εμπειρίας του επισκέπτη, ευχάριστο για ορισμένους.
Τα διάφορα τοπωνύμια που σώζονται μέχρι σήμερα, προδίδουν την σημασία που είχαν για τους κατοίκους των νησιών τα φυτά, τόσο σαν αντικείμενα καθημερινής ασχολίας όσο και σαν διακριτικά τοποθεσιών: Σχινονήσι, Κυπερούσα, Αμπέλα, Πρασονήσι, Μεγαλεύκι, Λύα (από την λυγαριά).
Τα ίχνη των πρώτων περιηγητών θα ακολουθήσει μια πλειάδα βοτανικών, γεωλόγων, ερπετολόγων και ορνιθολόγων του 19ου αλλά και των αρχών του 20ου αιώνα. Εκεί, κάπου γύρω στο 1840, θα ολοκληρώσει ο Άγγλος John Sibthorp το δεκάτομο, εξαιρετικά σπάνιο σήμερα έργο του ῾Flora Graeca᾿ (1806 – 1840), ενώ ο Γάλλος Bory St. Vincent θα δημοσιεύσει την εκτενή εργασία “Nouvelle flore du Peloponnèse et des Cyclades” όπου καταγράφονται οι παρατηρήσεις από την επίσκεψη γαλλικής επιστημονικής αποστολής στις Κυκλάδες το 1820.
Πολλοί ερευνητές φύσης έχουν κατά καιρούς περάσει από τη Σύρο, ενώ ορισμένοι έμειναν στο νησί για αρκετό διάστημα, όπως ο Γερμανός γιατρός Erhard, μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του επιστημονικού κόσμου εκείνης της περιόδου, του οποίου το έργο βασίζεται στη μελέτη της πανίδας των Κυκλάδων και της Σύρου ειδικότερα, όπου ήταν γνωστός ως “ο Γερμανός γιατρός”.
Ο Erhard (μόνο το επώνυμό του είναι γνωστό) δημοσίευσε την πρώτη εκτενέστατη αναφορά για τα πουλιά που ξεχειμωνιάζουν και περνούν μεταναστεύοντας από τις Κυκλάδες. Αυτή είναι η πρώτη σχετική καταγραφή από τον χώρο των κεντρικών Κυκλάδων, ιστορικά και χρονολογικά, η πρώτη εμπεριστατωμένη επιστημονική εργασία, και η σημασία που έχει σαν ντοκουμέντο είναι τεράστια, παρά το γεγονός ότι δημιουργεί ορισμένα εύλογα ερωτήματα και σκεπτικισμό αν διαβαστεί από έναν σύγχρονο επιστήμονα.
O Erhard δεν ασχολήθηκε μόνο με την ορνιθολογία: διακεκριμένος ερπετολόγος, αφού το ποιο διαδεδομένο είδος σαύρας στο Αιγαίο ονομάστηκε Podarcis erhardii προς τιμή του, ενδιαφερόταν για κάθε είδος πανίδας και του χρωστάμε ακόμα και την πρώτη καταγραφή Λευκού Καρχαρία από το Αιγαίο στη σύγχρονη εποχή: ο Erhard (και ο Heldreich αργότερα) αναφέρουν ότι ένας μεγαλόσωμος Λευκός Καρχαρίας μήκους 5 μέτρων ερχόταν επανειλημμένα και έτρωγε τα δέρματα που άπλωναν στην ακροθαλασσιά οι εργάτες των βυρσοδεψείων στο λιμάνι της Ερμούπολης, ώσπου πιάστηκε και μέχρι σήμερα εκτίθεται στο Ζωολογικό Μουσείο της Πανεπιστημιούπολης στην Αθήνα.
Το 1881 δημοσιεύεται η πρώτη μονογραφία των αμφιβίων και των ερπετών της Ελλάδας, με αναφορές στις Κυκλάδες, έργο του Jacques von Bedriaga, ενός Γερμανού επιστήμονα ρωσικής καταγωγής, ενώ ανάλογες αναφορές υπάρχουν και στην εργασία του Oscar Boettger που δημοσιεύτηκε το 1888.
Οι συστηματικότερες βοτανικές έρευνες στη Σύρο και τις Κυκλάδες γενικότερα έγιναν από δύο πρωτοπόρους εξαίρετους βοτανικούς, τον T. Heldreich και τον Θεόδωρο Ορφανίδη. Ο Heldreich υπήρξε επιμελητής του Φυσιογραφικού Μουσείου και του Βοτανικού Κήπου του Πανεπιστημίου των Αθηνών, ενώ ο “κατά το ήμισυ Συριανός” Θεόδωρος Ορφανίδης, γόνος προσφύγων στη Σύρο περι τα τέλη Απριλίου 1821 έγινε γνωστός τόσο ως πανεπιστημιακός καθηγητής όσο και ως σατιρικός ποιητής, ισάξιος του Σουρή, άφησε εκτός από τα πολλά επιστημονικά του συγγράμματα που τον κατέστησαν πατέρα της Βοτανικής στην Ελλάδα, και αρκετά σκωπτικά ποιήματα, κυριότερο και εκτενέστερο από τα οποία ήταν “Το κυνηγέσιον εν Σύρῳ ἤ Τίρι Λίρι”. Το όλο περιεχόμενο του ποιήματος φανερώνει ότι το γράφει παλιός Συριανός για το νησί του:
Χαῖρε ξηρόννησος! Χαῖρε ἡ θῖν ἡ ἄνυδρος! Χαῖρε τῶν βράχων βράχε,
… οπου δι έναν ὀβολόν σκληραί κροτοῦνται μάχαι!
Εἰς σέ ἂν ἐφθειρίασεν ὁ Φερεκύδης πάλαι
κερδίζονται κἂν σήμερον ποσότητες μεγάλαι
κ’ εἰς τῆς τερπνῆς σου ἀγορᾶς τάς ἀγυιᾶς τάς πρώτας
πολλοί τάς φθειρίωσας των ἐτίναξαν καπότας.
Όπως γράφει ο καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνῶν βοτανικός Χαρ. Διαπούλης, ο Θ. Ορφανίδης επισκέφθηκε επανειλημμένα τις Κυκλάδες κατά τα έτη 1856, 1858, 1859 και 1865 και στη συνέχεια πραγματοποιούσε κάθε χρόνο ένα ταξίδι.
Για όλα του τα ταξίδια χρησιμοποιούσε σαν βάση του την Ερμούπολη. Πρώτος από τους νεότερους Έλληνες που μελέτησε την ελληνική χλωρίδα, πολλά άγνωστα έως τότε είδη της οποίας ανακάλυψε, περιέγραψε και κατέταξε για πρώτη φορά, βοήθησε στη δημιουργία και φύτευση του Εθνικού Κήπου. Περίφημος για τα σπάνια φυτά του ήταν ο κήπος που είχε δημιουργήσει γύρω από το αρχοντικό του, κοντά στη σημερινή είσοδο του πάρκου του Ζαππείου από τη λεωφόρο Αμαλίας. Το έργο του συνέχισαν με επιστημονικές αποστολές στις Κυκλάδες οι βοτανικοί Β. Τούντας (στη Σύρο ήρθε το 1905), Ι. Πολίτης και Σ. Μαλακατές, καθηγητής της Ανώτατης Γεωπονικής Σχολής.
Σύγχρονος του Heldreich και του Ορφανίδη, ο Γερμανός βοτανικός J. Sartori ακολούθησε το βασιλέα Όθωνα στην Ελλάδα. Επισκέφτηκε την Τήνο, την Μύκονο, την Άνδρο και τη Θήρα μεταξύ των ετών 1837 και 1857.
Κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, στο χώρο των Κυκλάδων δραστηριοποιούνται δύο επιφανείς φυσιογνώστες, ο Theobald Johannes Krūper (1829 – 1921) και ο Otmar Reiser (1861 – 1936), οι οποίοι θα μας παραδώσουν σημαντικές επιστημονικές εργασίες. Ο Krūper διορίστηκε διευθυντής του Ζωολογικού Μουσείου του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1872, ενώ ο Reiser, που ήταν ήδη επιμελητής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Εθνικό Μουσείο της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης μελέτησε το σύνολο της πανίδας της βαλκανικής χερσονήσου και δημοσίευσε ένα τεράστιο σε όγκο σύγγραμμα, το “Materialien zu einer Omis Balcanica” του οποίου ο τρίτος τόμος αφορά την Ηπειρωτική Ελλάδα και τα Ελληνικά Νησιά (Band Drei, “Griechenland und Griechischen Inseln, mit ausnahme von Kreta”). Σημαντική αναφορά στα είδη πουλιών που παρατηρήθηκαν στη Σύρο, η εργασία του Reiser, που δημοσιεύτηκε το 1902, παραμένει από τις βασικότερες μαρτυρίες για την πανίδα αυτού του νησιού, αλλά και των Κυκλάδων γενικότερα.
Το 1938 δημοσιεύεται μια εξειδικευμένη εργασία για την πανίδα του Αιγαίου και ιδίως τα είδη πουλιών που βρίσκονται εκεί, “Die Vögelwelt der Ägäis”, συμβολή ενός καταξιωμένου ερπετολόγου στην έρευνα των πουλιών (!!): ο Ο.von Wettstein, γνωστός από τις εκτεταμένες δημοσιεύσεις του για τα ερπετά, το μνημειώδη “Herpetologia aegaea” (1953) και το συμπλήρωμα “Nachtrag zu meiner Herpetologia aegaea” που απέμειναν κλασικές εργασίες αναφοράς.
Θρυλική μορφή πρωτοπόρου φυσιοδίφη στο Αιγαίο είναι ο Hans Schweizer, ο “Schlangenhansi” όπως τον έλεγαν οι φίλοι του. Το όνομα του Schweizer θα συνδεθεί για πάντα με το νησιωτικό σύμπλεγμα των δυτικών Κυκλάδων και κυρίως της Μήλου. Εκεί θα ανακαλύψει τα ενδημικά ερπετά, με πρώτη την Οχιά της Μήλου Macrovipera schweizeri. Στη διάρκεια εννέα επισκέψεων, ο Schweizer θα καταγράψει όλες τις γνωστές χρωματικές ποικιλίες της Οχιάς και ανάμεσα τους την ποιο εντυπωσιακή κόκκινη μορφή, αλλά και τις διαφοροποιημένες μορφές των υπόλοιπων ειδών ερπετών που ζουν στο σύμπλεγμα της Μήλου, Κιμώλου, Πολύαιγου και Σίφνου. Από τους σημαντικότερους ερπετολόγους του 20ου αιώνα, ο Ελβετός Schweizer “ανακάλυψε” την ερπετοπανίδα των Κυκλάδων γύρω στο 1931, και με βάση τα δείγματα που συνέλεξε έγινε η επιστημονική αναγνώριση και περιγραφή ενός είδους και τριών νέων υποειδών, αγνώστων μέχρι τότε στην επιστήμη. Ο Hans Schweizer πέθανε το 1975.
Από τους γνωστότερους βοτανικούς του 20ου αιώνα, ο Karl Rechinger ασχολήθηκε συστηματικά με την μελέτη της χλωρίδας των Κυκλάδων. Τα αποτελέσματα των ερευνών του περιλαμβάνονται στο ογκωδέστατο έργο του “Flora Aegaea” (1943), στις μελέτες του “Phytogeographia Aegaea” (1948) και “Grundzüge der Pflanzenverbreitung in der Ägäis” (1950). Στις δύο τελευταίες εργασίες ασχολείται με τη φυτογεωγραφία των Κυκλάδων και θεωρεί ότι τα νησιά αυτά, μαζί με την Αστυπάλαια, αποτελούν ξεχωριστή φυτογεωγραφική περιοχή. Δημοσίευσε, επίσης, πολλές άλλες εργασίες σχετικά με την χλωρίδα των Κυκλάδων, σε ξένα επιστημονικά περιοδικά.
Το 1968, ένας από τους σημαντικότερους ερπετολόγους του 20ου αιώνα, ο Robert Mertens, δημοσίευσε ένα άρθρο που αναφέρεται σε δείγματα μαύρων φιδιών που προέρχονταν από το ερημονήσι της Γυάρου, τα γνωστά μας Γιούρα. Μαζί με τον συνάδελφό του Karl Buchholz, ο Mertens εξέτασε τα φίδια και έβγαλε το συμπέρασμα ότι ανήκαν σε ένα μελανιστικό υποείδος που υπήρχε μόνο στη Γυάρο, γι’ αυτό ονόμασε το νέο υποείδος Coluber gemonensis gyarosensis. Στο πέρασμα του χρόνου, το Μαύρο Φίδι της Γυάρου θεωρήθηκε ξεχωριστό είδος, όμως σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, με τη βοήθεια της ανάλυσης του DNA, ότι αυτό το είδος έχει εισαχθεί από την ιταλική χερσόνησο κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, εγκαινιάζοντας Ιερό του Ασκληπιού, αφού και οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν τη Γυάρο ως τόπο εξορίας πολιτικών αντιπάλων του Σύλλα και άλλων αυτοκρατόρων, αλλά και βαρυποινιτών.
Το 1964 δημοσιεύτηκε η διδακτορική διατριβή του αμερικανού G. E. Watson με θέμα “Οικολογία και Εξέλιξη των Στρουθιόμορφων Πουλιών στα Νησιά του Αιγαίου Πελάγους” από το πανεπιστήμιο του Yale. Η εργασία αυτή έχει ξεχωριστή βαρύτητα και σημασία, γιατί ουσιαστικά είναι η πρώτη συστηματική αναφορά των μικρόσωμων πουλιών που συναντώνται στις Κυκλάδες. Δυστυχώς, ο Watson δεν μας άφησε κάποια αντίστοιχη καταγραφή των μη στρουθιομόρφων, υπόλοιπων ειδών πουλιών που παρατήρησε κατά τη διάρκεια της έρευνας.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Χαρ. Διαπούλης δημοσίευσε το 1961 το έργο του “Ενδημικά Φυτά των Κυκλάδων Νήσων”. Από το 1957 και μετά, συστηματική βοτανική έρευνα στο χώρο του Αιγαίου γίνεται από ειδικό τμήμα του Πανεπιστημίου της Lund (Σουηδία) που συνεχίζει, στα ίχνη των πρωτοπόρων επισκεπτών, μια παράδοση εμπεριστατωμένης μελέτης, όπως αυτή άρχισε τον περασμένο αιώνα από διακεκριμένους φιλέλληνες επιστήμονες.
Αλλά και η ζωολογία δεν πάει πίσω: από το 1960 μέχρι σήμερα δημοσιεύονται κάθε χρόνο πολλά άρθρα που αφορούν την πανίδα των Κυκλάδων, αφού το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας αλλά και του κοινού σε όλο τον κόσμο αυξάνεται συνεχώς. Ερπετολόγοι όπως ο Richard Clark, ο David Buttle και οι Axel Beutler – Emil Frör ασχολούνται συστηματικά με τις Κυκλάδες, από το 1972 μέχρι το 2007, δημοσιεύοντας σημαντικές εργασίες σε ειδικά επιστημονικά περιοδικά.
Εισήγηση: Δαέλης Νικόλαος
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΞΑΜΗΝΟΥ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ – ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013
Δημιουργία Αναλυτικού & Περιεκτικού Πίνακα Επισκεψιμότητας Κοινού και έπειτα εκτύπωσή του και αποστολή του στον Δήμο Ερμούπολης, επίσης αποστολή του ηλεκτρονικά στην γραμματέα του δημάρχου κα Αλίκη Λεονταρίτη και παράδοση ενός αντιγράφου για τον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Τακτική ενημέρωση/βελτίωση της ιστοσελίδας του Βιομηχανικού Μουσείου.
Πιο αναλυτικά, οι αλλαγές που έγιναν είναι:
- Στην κατηγορία Νέα της ιστοσελίδας έγιναν οι δημοσιεύσεις:
α) Το νέο ΔΣ του Συλλόγου Φίλων Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού Ερμούπολης.
β) Σχέδιο Δράσεων Συλλόγου Φίλων Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού Ερμούπολης.
γ) Το Βιομηχανικό Μουσείο τρέχει στο Παρελθόν της Μοτοσικλέτας.
- Στην κατηγορία Κτήρια στη δημοσίευση για το Σκαγιοποιείο Αναιρούση διορθώθηκε το έτος της αγοράς του από το δήμο Ερμούπολης από 1990 σε 1995.
(αφού πρώτα μας ενημέρωσε σχετικά η Συμβολαιογράφος κα Κατερίνα Τσόπελα ότι η ίδια είχε ασχοληθεί στην παραπάνω υπόθεση και με την σύμφωνη άδεια του κ. Αλέξη Μαραντζίδη, Προέδρου των Φίλων του Βιομηχανικού Μουσείου)
- Στην κατηγορία Διοίκηση διόρθωση του επαγγέλματος της κας Αγγελικής Ψιλοπούλου από Αρχαιολόγος σε Αρχειονόμος και προσθήκη του νέου ΔΣ του Συλλόγου των Φίλων του Μουσείου.
- Στην κατηγορία Περιοδικές Εκθέσεις έγινε η δημοσίευση:
Η Σύρος τη δεκαετία του ’80 με τα μάτια 11 Ρώσων ζωγράφων
- Στην κατηγορία Εκπαίδευση προστέθηκε ο Σύντομος Απολογισμός Επισκεψιμότητας & Δραστηριοτήτων στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης για το 2012.
- Επίσης στην κατηγορία Εκπαίδευση έγιναν και οι παρακάτω δημοσιεύσεις:
α) Εκπαιδευτική Ημερίδα “Ανθρωπογενές Περιβάλλον, Ανθρώπων έργα, Τοπική Ιστορία & Πολιτισμός”
β) Επιμορφωτικό Πρόγραμμα “Το Σχολείο στο Μουσείο: από τη Θεωρία στην Πράξη. Μουσειακές εμπειρίες και επαγγελματικές πρακτικές”
- Στην κατηγορία Εκδόσεις / Πωλητήριο προστέθηκε μία μικρή εισαγωγή τριών γραμμών και ξαναγράφτηκαν με πιο σαφή και πλήρη τρόπο οι βιβλιογραφίες αναφορές.
- Ξαναγράφτηκαν με ποιο σαφή και πλήρη τρόπο οι βιβλιογραφικές αναφορές στις κατηγορίες Ναυτιλίας, Βιομηχανίας, Διάφορες, και προστέθηκαν/εμπλουτίστηκαν με μερικές νέες βιβλιογραφικές αναφορές.
- Δημιουργήθηκε νέα υποκατηγορία Πωλητήριο όπου προσθέσαμε τους τίτλους των προς πώληση βιβλίων, τα οποία είναι διαθέσιμα σήμερα.
- Στην κατηγορία Πληροφορίες ενημερώθηκαν οι ώρες και ημέρες λειτουργίας του Βιομηχανικού Μουσείου καθώς επίσης προστέθηκαν και οι τιμές των εισιτηρίων.
- Η υποκατηγορία Πρόσβαση μετονομάστηκε σε Οδηγίες Πρόσβασης και προστέθηκαν οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να έχει πρόσβαση το κοινό στο Βιομηχανικό Μουσείο καθώς και ότι υπάρχει διαθέσιμος χώρος στάθμευσης πίσω από το κτήριο του Βιομηχανικού Μουσείου.
- Στην υποκατηγορία Επικοινωνία προστέθηκε ένα εικονίδιο που αναγράφει “ακολουθήστε μας στο facebook”
- Προστέθηκε κάτω δεξιά στην ιστοσελίδα το εικονίδιο του facebook όπου κάνοντας κλικ παραπέμπει τους επισκέπτες στην σελίδα του Βιομηχανικού Μουσείου στο Facebook (βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το εικονίδιο του Twitter).
- Εκτύπωση όλων των τεκμηρίων και τοποθέτηση αυτοκόλλητων σελιδοδεικτών με τις κατηγορίες τους από την ψηφιακή συλλογή του Βιομηχανικού Μουσείου. (και παράδοση των εκτυπωμένων τεκμηρίων στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο για χρήση τους και για μετέπειτα αντιπαραβολή).
- Ηλεκτρονική σύνταξη Σύντομου Απολογισμού Επισκεψιμότητας & Δραστηριοτήτων στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης για το 2012 και ηλεκτρονική αποστολή του στον ΟΠΑΣ, έπειτα παράδοση ενός αντιγράφου για τον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Διαχείριση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail) του Βιομηχανικού Μουσείου:
Πιο αναλυτικά:
α) Εξυπηρέτηση του κοινού.
β) Αποστολή λογότυπου Βιομηχανικού Μουσείου για επικοινωνιακό υλικό (έντυπα, banners) σε εκδήλωση που διοργάνωσε η Future Leaders.
γ) Αποστολή λογότυπου Μουσείου στο Syros Balloon για την εκδήλωση που είχε γίνει για τα παιδιά των Φίλων του Βιομηχανικού Μουσείου.
δ) Εκτύπωση της απόφασης 221 του ΟΠΑΣ σχετικά με το νέο ωράριο του Βιομηχανικού Μουσείου το οποίο ισχύει από 1η Ιανουαρίου ως 31η Μαρτίου 2013 την απόφαση 221 έστειλε ο ΟΠΑΣ στο ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο του Μουσείου.
Παράδοση ενός αντιγράφου για τον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
ε) Αποστολή ηλεκτρονικού μηνύματος στο Γερμανικό Μουσείο Τεχνολογίας σχετικά με επίσκεψη του κ. Μαραντζίδη, Προέδρου των Φίλων του Βιομηχανικού Μουσείου στο Βερολίνο από τις 29/12/2012 έως τις 3/1/2013.
ζ) Αποστολή ευχών για τον νέο χρόνο σε διάφορα Βιομηχανικά Μουσεία και Βιβλιοθήκες της Ευρώπης καθώς επίσης πρόταση για συνεργασία και ανταλλαγή βιβλιογραφίας
(για εμπλουτισμό της βιβλιογραφίας του Βιομηχανικού Μουσείου).
- Δημιουργία Ερωτηματολογίου στο Microsoft Office Word για την Έκθεση Κλασικής Μοτοσυκλέτας (8 Φεβρουαρίου μέχρι 10 Μαρτίου 2013) και αποστολή του στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο του κ. Μαραντζίδη καθώς επίσης και εκτύπωση ενός αντιγράφου για τον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Δημιουργία τρισδιάστατου σχεδίου που απεικονίζει την αίθουσα καθώς και την πιθανή θέση του ηλεκτροκίνητου αυτοκινήτου Enfield και του Banner του και εκτύπωση ενός αντιγράφου για τον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Δημιουργία πίνακα-λίστας με συγκέντρωση όλων των κωδικών για πρόσβαση σε ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, Twitter κ.α. έπειτα εκτύπωση της λίστας και παράδοση ενός αντίγραφου για τον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Μεταφορά του υπολογιστή από την αίθουσα του Αναγνωστηρίου σε αίθουσα που βρίσκεται το γραφείο του διευθυντή.
- Βοήθεια στην μεταφορά των βιβλίων (ιδιωτικές συλλογές κ.α.) από μέσα από τις βιβλιοθήκες στην αίθουσα συντήρησης των μουσικών οργάνων στην αίθουσα του αναγνωστηρίου.
- Δημιουργία λογαριασμού Flickr – yahoo mail ο οποίος ανήκει αποκλειστικά στο Βιομηχανικό Μουσείο (o προηγούμενος λογαριασμός flickr συνδεόταν με ηλεκτρονική διεύθυνση του yahoo η οποία άνηκε στον Ευθύμιο Μαυρίκα και την είχε παραχωρήσει στο Βιομηχανικό Μουσείο με αυτό τον τρόπο αποδέσμευσα την προηγούμενη ηλεκτρονική διεύθυνση και βρίσκεται και πάλι στην διάθεση του ιδίου.
- Δημιουργία σελίδας στο facebook και προσθήκη φωτογραφιών και ανακοινώσεων σε αυτή (η σελίδα στο Facebook δημιουργήθηκε για περαιτέρω προώθηση του Βιομηχανικού Μουσείου για προσέλκυση κοινού).
- Δημιουργία πρότυπου έγγραφου στο Microsoft Office Word για καταχώρηση νέων δωρεών-δωρητών με όνομα ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΔΩΡΕΩΝ.
- Ηλεκτρονική Σύνταξη κειμένου (4 σελίδες) της ομιλίας του κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλου με θέμα «Εξοικείωση Εκπαιδευτικών με τους Μουσειακούς Χώρους στη Σύρο. Μια πρωτογενής προσέγγιση για μια Περιβαλλοντική Πατριδογνωσία» και συμμετοχή στην Περιβαλλοντική Ημερίδα, δημιουργία σχετικής παρουσίασης στο Microsoft Powerpoint και χειρισμός της στην ημερίδα (αποστολή του κειμένου της ομιλίας και της παρουσίασης στο ηλεκτρονικού ταχυδρομείο της κας Καμπέλη) καθώς επίσης και στην γραμματέα του Δημάρχου κα Αλίκη Λεονταρίτη). Εκτύπωση της Ομιλίας και παράδοση ενός αντίγραφου στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Δημιουργία μικρής λίστας-πίνακα εσωτερικών τηλεφωνικών κωδικών γραφείων του Βιομηχανικού Μουσείου και παράδοση ενός αντίγραφου στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Αναζήτηση – συγκέντρωση πληροφοριών για το ηλεκτροκίνητο αυτοκίνητο Enfield 8000 σε έγγραφο του Microsoft Word (35 σελίδες, αγγλικά και ελληνικά κείμενα) έπειτα εκτύπωση τους και παράδοση ενός αντίγραφου στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Αναζήτηση – συγκέντρωση εικόνων για το Enfield 8000 από διάφορες πηγές στο διαδίκτυο.
- Δημιουργία πρότυπου έγγραφου στο Microsoft Office Word για καταχώρηση νέων Επιστολών.
- Δημιουργία πρότυπου έγγραφου στο Microsoft Office Word για νέα ευχαριστήρια.
- Προβολή Ντοκιμαντέρ του “Πατρίς” σε Βιντεοπροβολέα (αρχικά σύνδεση του με φορητό υπολογιστή) σε εκδήλωση που είχε γίνει για τα παιδιά των Φίλων του Βιομηχανικού Μουσείου.
- Αντιγραφή όλων των περιεχομένων της ιστοσελίδας του Βιομηχανικού Μουσείου (60 σελίδες) σε ένα έγγραφο του Microsoft Office Word και αποστολή τους μαζί με τρείς εικόνες από την ψηφιακή συλλογή του Μουσείου στην ηλεκτρονική διεύθυνση του κ. Χάρη Βεκρή, αντιπροέδρου του ΔΣ των Φίλων του Μουσείου καθώς επίσης και παράδοση ενός αντίγραφου στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Αναζήτηση – συγκέντρωση πληροφοριών για το Μουσείο Τεχνολογίας του Βερολίνου για τον κ. Αλέξη Μαραντζίδη και εκτύπωση αυτών.
- Παράδοση ενός αντίγραφου της λίστας του Αρχείου Προφορικών Μαρτυριών (1999-2000) στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Παράδοση ενός αντίγραφου του «Σχεδίου Δράσεων του Συλλόγου Φίλων ΚΕΤΕΠΟ Ερμούπολης για την περίοδο Ιανουαρίου – Σεπτεμβρίου 2013» στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Ηλεκτρονική Σύνταξη επιστολής με θέμα «Χειμερινό ωράριο Βιομηχανικού Μουσείου για την περίοδο 2012-2013 από 1ης Σεπτεμβρίου ως 31 Μαΐου.» εκτύπωσή της και αποστολή της στον ΟΠΑΣ, επίσης παράδοση ενός αντίγραφου στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.
- Αναζήτηση-συγκέντρωση πληροφοριών για το πρόγραμμα Open Doors και για European Route of Industrial Heritage και παράδοση ενός αντίγραφου στον κ. Αχιλλέα Δημητρόπουλο.